کد مطلب:369843 شنبه 14 اسفند 1395 آمار بازدید:551
»»» فهرست کتاب
اصل عزت
بر مبنای «خود دوستی» به منزله‌ی ویژگی عمومی انسان، می‌توان سومین اصل تربیتی را «عزت» دانست. طبق این اصل مربی باید عزت نفس متربی را فراهم آورد. اگر متربی با توجه به غریزه‌ی خود دوستی، در خود عزتی قرین به عزت نفس واقعی بیابد؛ خود شیفتگی، خود محوری، خود خواهی، خود پسندی و آزمندی مذموم را در او پدید نخواهد آمد. برعكس به توانایی‌های خود آگاه شده، راه كمال و نیك بختی را پیش خواهد گرفت. متربی چون ذاتا شیفته‌ی خویش است، «اصل عزت» می‌تواند او را هدایت بخشد و به سعادت رهنمون سازد. عزت بخشی به متربی، با به وجود آوردن احساس عزت در او متفاوت است. احساس عزت می‌تواند وهمی و پنداری باشد و با ذلت قابل جمع است؛ اما عزت واقعی درونی با ذلت ناهماهنگ است. هرگاه كسی بتواند بر اساس غریزه‌ی خود دوستی، با قدرت، علم، جمال، و... دیگران را به اعجاب درآورد، احساس عزت در او پدیدار می‌شود؛ این چنین فردی ممكن است فریفته‌ی ویژگی‌های خویش گردد كه در این صورت فاقد عزت واقعی است. این جاست كه مربی باید احساس عزت واقعی را در متربی ایجاد كند؛ زیرا احساس عزت در برخی موارد جز حقارت نفس و خود دوستی‌های انحرافی و وهمی چیزی نیست. به همین دلیل، حضرت (ع) در دعا، عزت و بزرگی نزد خلق را توأم با خواری و كم ارزش كردن مقام دنیایی و ارجمندی ظاهری نزد خود می‌خواهد و بدین سان احساس عزت و بزرگی را كنترل و خود را به خدا می‌سپارد: «و لا ترفعنی فی الناس درجة الا حططتنی عند نفسی مثلها و لا تحدث لی عزا ظاهرا الا احدثت لی ذلة باطنه عند نفسی بقدرها» (دعای 4/20)، مرا در میان مردم به درجه و مقامی سرافراز مفرما، جز آن كه پیش نفسم مانند آن پست نمایی و ارجمندی آشكارا و ظاهری برایم پدید میاور، جز آن كه به همان اندازه پیش نفسم برای من خواری پنهانی پدید آوری. این نكته از نظر دور نماند كه برای از بین رفتن احساس ذلت در متربی، ایجاد احساس عزت برای رسیدن به عزت پایدار و واقعی مطلوب است و از این جهت احساس عزت تنها نقش زمینه سازی را ایفا می‌كند. عزت واقعی نیز تنها در پرتو عبودیت و تذلل به درگاه الهی امكان پذیر خواهد بود چنان كه حضرت (ع) می‌فرماید: «و ذللنی بین یدیك و اعزنی عند خلقك وضعنی اذا خلوت بك و ارفعنی بین عبادك» (دعای 118/47)؛ مرا در درگاهت خوار و در نزد آفریدگانت عزیز و ارجمند گردان؛ و چون با تو خلوت كرده تنها به سر برم فروتن و در میان بندگانت بلند مرتبه و سرافرازم نما. بدین ترتیب در سایه‌ی عبودیت، با دست یازیدن به عزت پروردگار و تكیه بر ذات عزیز و قدرتمند او دست از مردم كوتاه می‌كند و در پرتو عزت الهی به بی‌نیازی از خلق می‌رسد. «و امنعنا بعزك من عبادك و اغننا من غیرك بارفادك» (دعای 13/5)؛ ما را به عزت و قدرت خود، از [شر] بندگانت دور ساز و به بخشش خود، از غیر خودت بی‌نیاز گردان. به نظر می‌رسد «اصل عزت» یكی از مهم‌ترین و زیربنایی‌ترین اصول تعلیم و تربیت اسلامی است، زیرا اگر متربی در درون خود، خویشتن را عزتمند بیابد، هرگز خود را به عصیان و گناه آلوده نمی‌سازد و یا لااقل گرایش بسیار كمتری به پستی‌ها و حقارت‌های نفسانی و اخلاقی از خود نشان می‌دهد. روش‌های تربیتی باید به گونه‌ای باشد كه احساس عزت واقعی نفس را در متربی به بار آورد و او را از غلتیدن به حقارت و ذلت باز دارد، و از آن جا كه توانایی‌ها و ضعف‌های متربی هر دو در احساس عزت او دخالت دارند، بر اساس اصل عزت روش ابراز توانایی‌ها و روش‌های «عذر پذیری؛ عیب پوشی و حسن ظن» و از اصول تذكر و بازگشت روش‌های بازیابی شخصیت دگرگون شده و دریافت عزت درونی از متن صحیفه قابل استخراج است.